"KATYÑ" - opowie¶æ o polskich oficerach pomordowanych podczas II wojny ¶wiatowej przez NKWD w Katyniu. Obraz tragedii nie¶wiadomych zbrodni kobiet, które czeka³y na swoich mê¿ów, ojców, synów i braci. Bezkompromisowe rozliczenie k³amstwa, które mia³o kazaæ Polsce zapomnieæ o swoich bohaterach. Film o niez³omnej walce o pamiêæ i prawdê, dziêki którym mo¿emy dzi¶ ¿yæ w wolnej Polsce.
... Pocz±tek II wojny ¶wiatowej. Po inwazji hitlerowskich Niemiec na Polskê, na rozkaz Józefa Stalina, 17 wrze¶nia 1939 na polskie ziemie wkraczaj± równie¿ oddzia³y Armii Czerwonej. Wszyscy polscy oficerowie trafiaj± do sowieckiej niewoli.
Anna, ¿ona rotmistrza Pu³ku U³anów w Krakowie, czeka na mê¿a, a oczywiste dowody, ¿e zosta³ zamordowany prze Rosjan przyjmuje z niedowierzaniem. ¯ona genera³a w kwietniu 1943 roku dowiaduje siê o ¶mierci mê¿a po odkryciu przez Niemców masowych grobów polskich oficerów w lesie katyñskim. Milczenie i k³amstwa na temat zbrodni tak¿e po wojnie rozrywaj± serce Agnieszce, siostrze pilota, który podzieli³ los pozosta³ych polskich ¿o³nierzy. Jedynym ocala³ym bêdzie przyjaciel rotmistrza, Jerzy, który wst±pi do Ludowego Wojska Polskiego.
Jak bêdzie wygl±da³o po wojnie ¿ycie kobiet czekaj±cych na swych ukochanych w pañstwie polskim, które wci±¿ zale¿ne jest od radzieckiej Rosji? Czy dla tych, którzy zaakceptowali nowy ustrój, ojczyzna i wolno¶æ bêd± mia³y wci±¿ to samo znaczenie?
Przes³anie Andrzeja Wajdy
Po wielu próbach i d³ugim namy¶le mam ju¿ pewno¶æ, ¿e film o Katyniu nie mo¿e stawiaæ sobie za cel odkrycia ca³ej prawdy o tym wydarzeniu, gdy¿ zosta³a ona ju¿ dokonana zarówno w historycznym, jak i politycznym aspekcie.
Te fakty dla dzisiejszego widza stanowiæ mog± tylko t³o wydarzeñ, jakimi s± ludzkie losy, gdy¿ tylko one pokazane na ekranie mog± poruszyæ widza w przeciwieñstwie do relacji z naszej historii, dla której jest miejsce w spisanych dziejach tamtych czasów.
Dlatego widzê mój film o Katyniu, jako opowie¶æ o Rodzinie roz³±czonej na zawsze, o wielkich z³udzeniach i brutalnej prawdzie katyñskiej zbrodni. S³owem, film o indywidualnym cierpieniu, które wywo³uje obrazy maj±ce znacznie wiêksz± uczuciow± pojemno¶æ ni¿ historyczne fakty. Film ukazuj±cy do bólu okrutn± prawdê, której bohaterami nie s± zamordowani oficerowie, lecz kobiety, które czekaj± na ich powrót ka¿dego dnia, o ka¿dej godzinie, prze¿ywaj±c nieludzk± niepewno¶æ. Wierne i niezachwiane, pewne, ¿e wystarczy otworzyæ drzwi, a stanie w nich od lat oczekiwany mê¿czyzna, gdy¿ tragedia Katynia dotyczy tych, którzy ¿yj±, tych, co wtedy ¿yli.
Po latach dziel±cych nas od katyñskiej tragedii, od niemieckiej ekshumacji w 1943 roku, a nastêpnie polskich pracach badawczych w latach dziewiêædziesi±tych, a nawet mimo otwarcia, co prawda jedynie czê¶ciowego, archiwów, wci±¿ zbyt ma³o wiemy, jak wygl±da³a zbrodnia katyñska w kwietniu i maju 1940 roku, dokonana na podstawie decyzji podjêtej przez Stalina i jego towarzyszy z Biura Politycznego WKPb w Moskwie 5 marca 1940 roku.
(...) Wiem, ¿e m³ode pokolenie z ca³± ¶wiadomo¶ci± i zapa³em oddala siê od naszej przesz³o¶ci. Zajête tera¼niejszymi sprawami, zapomina nazw i dat, które, czy tego chcemy, czy nie, tworz± nas jako naród - z jego lêkami i obawami, ujawniaj±cymi siê przy ka¿dej politycznej okazji.
Nie tak dawno temu w jednym z telewizyjnych programów gimnazjalista zapytany z czym kojarzy mu siê 17 wrze¶nia, odpowiedzia³, ¿e z jakim¶ ¶wiêtem ko¶cielnym. Mo¿e dziêki naszemu filmowi m³ody cz³owiek zapytany o Katyñ bêdzie potrafi³ powiedzieæ co¶ wiêcej ni¿ to, ¿e Katyñ to nazwa miejscowo¶ci niedaleko od Smoleñska.
Historia katyñska
17 wrze¶nia 1939, na mocy ustaleñ radziecko - niemieckich zawartych w pakcie Ribbentrop - Mo³otow wschodni± granicê Polski przekroczy³a Armia Czerwona. Do koñca wrze¶nia Rosjanie zajêli wszystkie wschodnie województwa Rzeczypospolitej, a do niewoli dosta³o siê blisko 18 tysiêcy oficerów, 230 tysiêcy ¿o³nierzy i oko³o 12 tysiêcy funkcjonariuszy policji. W¶ród jeñców byli oficerowie wszystkich stopni oraz kilkunastu genera³ów. Znaczn± czê¶æ uwiêzionych stanowili oficerowie rezerwy, z których wiêkszo¶æ wywodzi³a siê spo¶ród polskiej inteligencji; do niewoli trafili tak¿e kapelani wojskowi ró¿nych wyznañ. Do koñca pa¼dziernika 1939 zatrzymanych oficerów umieszczono w obozach w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie. 5 marca 1940 roku na wniosek Berii, Biuro Polityczne KCWKP(b) podjê³o decyzje o rozstrzelaniu niemal 15 tysiêcy jeñców przebywaj±cych w tych obozach. Rozkaz podpisa³ Józef Stalin. Polskich jeñców zamordowano wiosn± 1940 roku w o¶rodkach NKWD w lesie katyñskim, Twerze i Charkowie.
Postêpuj±ca na wschód armia niemiecka odkry³a katyñskie mogi³y w kwietniu 1943 roku. W³adze ZSRR zaprzeczy³y niemieckim oskar¿eniom o dokonanie zbrodni na polskich oficerach o¶wiadczaj±c, ¿e mord mia³ miejsce w roku 1941 i jest dzie³em Niemców. Pomoc w ukrywaniu prawdy okazali Stalinowi przywódcy Wielkiej Brytanii i USA, którym zale¿a³o na dobrych stosunkach z radzieckim aliantem.
Przez ca³y okres istnienia PRL prawdê o zbrodni katyñskiej starano siê z ca³± stanowczo¶ci± i bezwzglêdno¶ci± fa³szowaæ. Temat Katynia przez ca³y ten czas pozostawa³ "na indeksie", a orêdowników katyñskiej prawdy prze¶ladowano i surowo karano. Rodziny zamordowanych nie mog³y zapalaæ zniczy nawet na symbolicznych grobach swoich bliskich.
Dopiero po 1989 roku prawda o Katyniu mog³a ujrzeæ ¶wiat³o dzienne. W 1990 w³adze ZSRR po raz pierwszy przyzna³y, ¿e zbrodnia zosta³a dokonana przez sowieckie NKWD. Dwa lata pó¼niej prezydent Borys Jelcyn oficjalnie o¶wiadczy³, ¿e sta³o siê to na mocy rozkazu podpisanego przez Józefa Stalina. Od tego czasu coraz wiêcej dowiadujemy siê o wydarzeniach, które mia³y miejsce wiosn± 1940 roku w katyñskim lesie, w katowniach NKWD Tweru i Charkowa. Dzi¶ s± tam cmentarze polskich oficerów. jednak wiele faktów do dzi¶ pozostaje nieodkrytych, i wiele mogi³ polskich jeñców na wschód od Bugu do dzi¶ porastaj± jedynie drzewa.
G³ówne role
Anna - ¿ona Rotmistrza - MAJA OSTASZEWSKA
Walczy o to, by jej m±¿ nie poszed³ do sowieckiej niewoli. Czeka na niego wiernie, a oczywiste dowody, ¿e nie ¿yje, ¿e zosta³ zamordowany w Katyniu, przyjmuje do koñca z niedowierzaniem, a¿ do chwili, kiedy notatnik Rotmistrza nie odkryje przed ni± ostatnich godzin jego ¿ycia.
Andrzej - Rotmistrz 8. Pu³ku U³anów w Krakowie - ARTUR ¯MIJEWSKI
Pomimo klêski kampanii wrze¶niowej nie traci nadziei: jest przekonany, ¿e polska armia odbuduje siê poza krajem, do czego niezbêdny bêdzie korpus oficerski. Dlatego nie obawia siê sowieckiej niewoli, pewien, ¿e wojna ZSRR z Niemcami jest nieuchronna.
Jerzy - Porucznik 8. Pu³ku U³anów w Krakowie - ANDRZEJ CHYRA
Porucznik rezerwy. Przyjaciel Rotmistrza. Jest pesymist± co do planów u¿ycia polskiej armii w wojnie sowiecko - niemieckiej. Uratowany z Kozielsku, wydosta³ siê z ZSRR wraz ze stworzon± przez Sowietów Pierwsz± Dywizj± Ko¶ciuszkowsk±. To on w obozie kozielskim odda³ Andrzejowi swój sweter. Ten w³a¶nie sweter pos³u¿y³ do identyfikacji zw³ok, ekshumowanych w 1943 roku w Katyniu. Jerzy wraca do kraju jako major Dywizji Ko¶ciuszkowskiej. Odwiedza Annê, ¿onê Rotmistrza, aby zawiadomiæ j± o tragicznej historii swetra z wyhaftowanym na nim jego nazwiskiem.
¯ona Genera³a - DANUTA STENKA
¯ona genera³a wziêtego do niewoli 17 wrze¶nia 1939 roku na terenach zajêtych przez ZSRR. Mieszka w Krakowie. W kwietniu 1943 dowiaduje siê o odkryciu przez Niemców grobów katyñskich. Niemiecki Wydzia³ Propagandy wzywa j±, aby nagra³a dla niemieckiego radia wypowied¼ na temat tej zbrodni. Wówczas milczy. Zmuszona przez Niemców, Genera³owa ogl±da film pokazuj±cy przera¿aj±ce obrazy masowych grobów polskich oficerów zamordowanych w Katyniu. Zim± 1945 los nie oszczêdzi jej równie¿ obejrzenia sowieckiego filmu roku przedstawiaj±cego te same obrazy jako zbrodniê niemieck±.
Genera³ - JAN ENGLERT
Genera³ przetrzymywany w obozie w Kozielsku. Do koñca wierzy w pomy¶lne rozwi±zanie kwestii przetrzymywanych w niewoli polskich oficerów. Dodaje swoim ¿o³nierzom otuchy, podtrzymuje ich morale - "Oficer nie sk³ada broni przed wrogiem, a jedynie przed samym sob±". "Bez was nie bêdzie wolnej Polski" - mówi do rezerwistów, dziel±cych los oficerów zawodowych: nauczycieli, in¿ynierów, lekarzy. ¯ona genera³a wraz z córk± oczekuje w Krakowie na wie¶ci o nim. Po odkryciu przez Niemców grobów katyñskich to w³a¶nie ¿ona genera³a, w poczuciu obowi±zku wobec mê¿a odmawia wspó³pracy z niemiecka propagand±.
Agnieszka - siostra Porucznika Pilota - MAGDALENA CIELECKA
Jest siostr± zamordowanego w Katyniu in¿yniera, konstruktora samolotów, porucznika pilota. Bra³a udzia³ w Powstaniu Warszawskim. Teraz jak Antygona walczy o uczczenie i zachowanie pamiêci brata; walczy o prawdê na temat zbrodni katyñskiej. Inskrypcja, któr± umieszcza na p³ycie nagrobnej brata, zaprowadzi j± do kazamatów UB.
Porucznik Pilot - PAWE£ MA£ASZYÑSKI
Oficer rezerwy. By³ in¿ynierem konstruktorem i wyk³adowc± na Politechnice w Krakowie. G³êboko rozczarowany wrze¶niow± klêsk± prze¿ywa m³odzieñcze za³amanie w kozielskim obozie.
