Temat chodzi³ za mn± od dawna. Wiele razy siê zastanawia³em, czy co¶ takiego mo¿e siê powtórzyæ? We wspó³czesnych Niemczech, tak liberalnych i o¶wieconych, w których tak wiele mówi siê o Nazizmie i Trzeciej Rzeszy? Czy mog³oby siê to powtórzyæ? To pytanie by³o dla mnie tak fascynuj±ce, ¿e chcia³em je zg³êbiæ."
Re¿yser Dennis Gansel
Napisana ponad 20 lat temu "Fala" Martina Rhue jest popularn± m³odzie¿ow± powie¶ci±, w wielu niemieckich szko³ach zalecan± jako lektura obowi±zkowa. Opowiadanie nie ma nic wspólnego z rzeczywisto¶ci± poza jednym: podobny eksperyment, o jakim jest w nim mowa, przeprowadzi³ nauczyciel historii Ron Jones w Cubberley High School w Palo Alto w Kalifornii w 1967 roku.
Dziêki niezwykle zgranemu tandemowi - producentowi Christianowi Beckerowi i re¿yserowi Dennisowi Ganselowi, powsta³a "FALA", bardzo wiarygodna i wspó³cze¶nie opowiedziana historia.
Pomys³odawca eksperymentu, Ron Jones, którego krótka opowie¶æ by³a równie¿ podstaw± scenariusza, pomóg³ zrealizowaæ to ryzykowne przedsiêwziêcie.
Dennis Gansel rozwin±³ tê porywaj±c± opowie¶æ, osadzaj±c akcjê we wspó³czesnych, nowoczesnych Niemczech, w niczym nie wyró¿niaj±cym siê mie¶cie, w zwyk³ej szkole.
...Maj±c do wykonania tygodniowy projekt, Rainer Wenger nauczyciel w szkole ¶redniej, proponuje swoim uczniom przeprowadzenie eksperymentu, by dziêki niemu mogli lepiej zrozumieæ, na czym polegaj± totalitarne rz±dy.
Zaczyna siê swoista gra z podzia³em na role z tragicznym zakoñczeniem.
W ci±gu kilku dni wprowadzona dyscyplina i poczucie wiêzi spo³ecznej przeradzaj± siê w prawdziwy ruch: FALÊ. Trzeciego dnia eksperymentu uczniowie zaczynaj± bojkotowaæ i straszyæ innych. Kiedy pojawiaj± siê pierwsze wybuchy przemocy, nauczyciel postanawia przerwaæ eksperyment. Niestety jest ju¿ na to za pó¼no. FALA wyrwa³a siê spod kontroli i zaczyna ogarniaæ jego w³asne ¿ycie...
"Temat autorytatyzmu jest w³a¶ciwie pod-kategori± despotyzmu - mówi Dennis Gansel. - To oczywiste, ze taka dyskusja schodzi ostatecznie na temat faszyzmu. Ale gdy nauczyciel rozpocznie lekcjê s³owami 'Dzieñ dobry, dzi¶ bêdziemy rozmawiaæ o faszyzmie' zdradzi³by za du¿o szczegó³ów. Mówi±c 'autorytaryzm' rozpoczyna mniej inwazyjnie, nawet mimo ¿e mowa jest o podobnych mechanizmach."
Eksperyment
Jesieni± 1967 roku nauczyciel w Cubberley High School w Palo Alto w Kalifornii Ron Jones przeprowadzi³ w swojej klasie eksperyment. W czasie lekcji, której tematem by³ narodowy socjalizm, jeden z jego studentów zada³ mu pytanie, na które nie umia³ odpowiedzieæ: "Dlaczego Niemcy udawali, ¿e nic nie wiedz± o masowej zag³adzie ¯ydów? Dlaczego uparcie twierdzili, ¿e nie wiedz± nic o obozach koncentracyjnych? Jak mogli ci, którzy byli s±siadami, a mo¿e i przyjació³mi ludno¶ci ¿ydowskiej powiedzieæ, ¿e ich nie by³o w czasie kiedy to wszystko siê dzia³o?"
Pod wp³ywem tamtej chwili Ron Jones podj±³ decyzje o przeprowadzeniu w klasie eksperymentu. Wprowadzi³ ¿elazn± dyscyplinê, ograniczaj±c tym wolno¶æ swoich uczniów i tworz±c z nich jedno¶æ. Ruch ten nazwa³ Trzeci± Fal±. Ku jego zdziwieniu, uczniowie z entuzjazmem podporz±dkowali siê jego surowym wymaganiom. Eksperyment, który w za³o¿eniu mia³ trwaæ jeden dzieñ, szybko obj±³ swym zasiêgiem ca³± szko³ê. Ten, kto my¶la³ inaczej by³ piêtnowany, uczniowie szpiegowali siê nawzajem, bito tych, którzy nie chcieli siê przy³±czyæ. Pi±tego dnia Ron Jones by³ zmuszony przerwaæ eksperyment.
Fenomen "ekstremalnego pos³uszeñstwa"
Fenomen ekstremalnego pos³uszeñstwa wobec autorytetów, jak choæby w Trzeciej Rzeszy, do dzi¶ nie zosta³ naukowo wyja¶niony. Przeprowadzono jednak wiele do¶wiadczeñ z zakresu psychologii spo³ecznej, by zrozumieæ zachowanie jednostki w grupie, których efektem by³o wiele niepokoj±cych wniosków. W¶ród tych najbardziej znanych by³ eksperyment przeprowadzony w 1971 roku w wiêzieniu w Stanford, który bada³ zachowanie ludzi w warunkach wiêziennych. Kolejny, przeprowadzony w 1962 roku i nazwany Eksperymentem Milgrama sprawdza³ zdolno¶æ jednostki do podporz±dkowania siê instrukcjom stoj±cym w sprzeczno¶ci z w³asnymi pogl±dami, zlecanym przez wybitne autorytety. Philip Zimbardo, który przeprowadza³ eksperyment w wiêzieniu Stanford, stwierdzi³ niedawno wielkie podobieñstwo pomiêdzy wnioskami, jakie z niego p³ynê³y, a brutalnym traktowaniem irackich wiê¼niów w Abu Ghraib.
KTO JEST KIM W "FALI":
Reiner Wenger jest wyluzowanym nauczycielem. Z uczniami jest po imieniu, s³ucha punk rocka i nie ma zamiaru podporz±dkowaæ siê sztywnym regu³om panuj±cym w szkole. I nie obchodzi go co mówi± o nim inni nauczyciele. Mieszka z ¿on± Anke w domu-³odzi.
¯ona Rainera, Anke, uczy w tej samej szkole, co jej m±¿. Jednak w przeciwieñstwie do niego jest bardziej konwencjonalnym nauczycielem. Jest asertywna i odpowiedzialna. Jej ma³¿eñstwo jest szczê¶liwe i pouk³adane, spodziewa siê pierwszego dziecka.
Tim jest gotów zrobiæ wszystko, ¿eby zyskaæ akceptacjê swoich kolegów. Ale im bardziej siê stara znale¼æ przyjació³, tym bardziej jest odizolowany. FALA daje mu po raz pierwszy w ¿yciu poczucie przynale¿no¶ci.
Marco jest ch³opakiem Karo, najpopularniejszej dziewczyny w szkole. Jest gwiazd± szkolnej dru¿yny wodnego polo. Wydaje siê, ¿e wszystko dooko³a niego jest doskona³e. Ale jego ¿ycie rodzinne to prawdziwy koszmar. Skrywane pragnienie posiadania rodziny i przynale¿no¶ci do niej pierwszy raz zostaje zaspokojone przez FALÊ.
Karo jest bardzo pewna siebie, wie, jak osi±gaæ wymarzone cele. Swoim blaskiem przyæmiewa sw± najlepsz± przyjació³ka, Lise. Kiedy Karo zaczyna krytykowaæ FALÊ po raz pierwszy do¶wiadcza, jak to jest byæ outsiderem.
Dennis postanawia wystawiæ na szkolnym przedstawieniu sztukê Friedricha Dürrenmatta THE VISIT. Nie jest jednak na tyle powa¿any, by móc dokoñczyæ dzie³a. Ka¿dy robi co chce, nikt go nie s³ucha. Dopiero FALA daje mu si³y, by zaznaczyæ swój autorytet i z grupy teatralnej stworzyæ prawdziwy zespó³.
Lisa to najlepsza przyjació³ka Karo. Podziwia j± i chce byæ jak ona. FALA sprawia, ¿e Lisa nabiera odwagi, by wyj¶æ z jej cienia. Niespodziewanie ch³opak Karo, Marco, zaczyna siê ni± interesowaæ.
Sinan kumpluje siê z Kevinem i Bomberem. Ca³a trójka rzadko widywana jest oddzielnie. Jedyne, co odró¿nia Sinana od pozosta³ej dwójki s± treningi wodnego polo, co strasznie nie podoba siê jego kumplom. Nie idzie mu za dobrze w szkole, choæ on sam bardzo by chcia³ inaczej. Je¶li nie zda do nastêpnej klasy, w swojej rodzinie nie znajdzie oparcia.
Bomber traktuje Sinana i Kevina jak swoj± rodzinê. Jest ma³o wymagaj±cy, ale radzi sobie praktycznie ze wszystkim. W klasie siedzi w ostatnim rzêdzie. W czasie przerwy przesiaduje w palarni.
Kevin jest nieoficjalnym przywódc± grupy. Syn zamo¿nego biznesmena, dzieli siê swoim bogactwem z kolegami. Kumple odwiedzaj± go, by pograæ na konsoli lub te¿ poszaleæ na autostradzie najnowszym SUV'em jego matki. Pocz±tkowo odrzuca FALÊ.
Jako klasowy klown, Ferdi zrobi wszystko, by zwróciæ na siebie uwagê. Nawet je¶li mia³oby to oznaczaæ, ¿e przez niego mog³aby siê rozpa¶æ grupa teatralna.
Nosz±cy tylko markowe ciuchy i zachowuj±cy siê "lepiej ni¿ inni" Jens stara siê byæ inny ni¿ reszta klasy. Nie zale¿y mu na nowych znajomo¶ciach, jest raczej zdystansowany. Do czasu jednak, gdy wpada w sid³a FALI.
